Wojciech Piłat
Adwokat, licencjonowany doradca restrukturyzacyjny i syndyk, członek Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, partner w Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Piłat i Partnerzy w Warszawie oraz w Międzynarodowej Kancelarii Prawniczej Piłat, Borsuk i Partnerzy we Lwowie.
Czy poprzez upadłość konsumencką można uzyskać umorzenie długów z działalności gospodarczej?
Zdarzają się sytuacje, gdy osoba chcąca ogłosić upadłość konsumencką prowadziła wcześniej działalność gospodarczą, a z czasów tej działalności pozostały nieuregulowane wciąż długi. Mogą to być nie tylko długi wobec kontrahentów lub klientów firmy, ale także niezapłacone podatki i składki na ZUS.
Umorzenie długów z działalności gospodarczej w praktyce
Upadłość konsumencką może ogłosić jedynie osoba fizyczna będąca konsumentem, natomiast osoba prowadząca działalność gospodarczą, lub choćby figurująca w CEiDG – nie może się starać o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Były przedsiębiorca „staje się konsumentem” – tj. może starać się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dopiero, gdy od dnia wyrejestrowania działalności z CEiDG upłynie rok czasu.
Ponieważ wiemy, że na dłużniku ciążą długi związane z wcześniejszą działalnością gospodarczą, może się okazać, że ów dłużnik powinien jeszcze przed wyrejestrowaniem działalności złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca (na znacznie mniej korzystnych zasadach), a nie zrobił tego.
Przypomnijmy, że zgodnie z wciąż obowiązującymi przepisami przedsiębiorca powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie czternastu dni od dnia popadnięcia w „stan niewypłacalności”, czyli w praktyce od zaprzestania bieżącej spłaty swoich długów.
Z uwagi na „rodowód” zobowiązań sąd zapewne zechce wyjaśnić, czy tak było. Sąd analizuje w tym przypadku, czy obowiązek złożenia wniosku o upadłość przedsiębiorcy wystąpił w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o upadłość konsumencką.
Gdyby okazało się, że nasz bohater faktycznie nie dopełnił tego obowiązku, co do zasady nie ma możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Przepisy mówią wyraźnie, że jedną z przesłanek oddalenia wniosku o upadłość konsumencką jest właśnie wcześniejsze nie wywiązanie się z obowiązku złożenia wniosku o upadłość w innym trybie.
Takich ograniczeń jest zresztą więcej. Upadłości konsumenckiej nie może np. ogłosić osoba, na której ciąży prawomocny wyrok sądu stwierdzający, iż osoba ta celowo uszczuplała swój majątek (np. sprzedając go rodzinie) kosztem spłaty swoich długów.
Ale czy takie sytuacje bezwzględnie wiążą sąd?
Otóż czasami sąd może ogłosić upadłość konsumencką nawet w przypadku stwierdzenia, iż dłużnik zaniedbał swoich obowiązków lub wręcz celowo doprowadził do swojej trudnej sytuacji.
Istnieją furtki umożliwiające ogłoszenie upadłości takich osób. Są to tzw. klauzule słuszności i humanitaryzmu. Polegają one na wskazaniu sądowi, że sytuacja danej osoby jest przypadkiem szczególnym. Wyjątkowe okoliczności sprawy mogą wynikać np. ze złego stanu zdrowia, bądź podeszłego wieku dłużnika (określa się to mianem „względów słuszności” i „względów humanitarnych”). Ocena należy do sądu, który będzie indywidualnie oceniał każdą sytuację osoby, która składa wniosek. Każdy przypadek ma tu swoją własną specyfikę, brak jest sztywnych reguł określonych przepisami.
Przyjrzyjmy się teraz, jak wygląda możliwość umorzenia w upadłości konsumenckiej powstałych w toku wcześniejszej działalności gospodarczej zobowiązań wobec ZUS i US?
Jeden z przepisów ustawy, a konkretnie art. 49121 ust. 1 prawa upadłościowego, wymienia zobowiązania, które nie mogą zostać umorzone w ramach upadłości konsumenckiej. Należą do nich:
- alimenty
- zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby,
- niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci
- orzeczone przez sąd kary grzywny
- orzeczone przez sąd zobowiązania do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
- nawiązki lub świadczenia pieniężne orzeczone przez sąd w sprawach karnych
- zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia
- stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
- długi, których upadły umyślnie nie ujawnił we wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu
Poza wyżej wymienionymi, wszelkie inne zobowiązania konsumenta mogą zostać umorzone, niezależnie od tego, czy powstały w związku z prowadzoną uprzednio działalnością gospodarczą, czy też stanowiły tzw. długi konsumenckie.
Ponieważ powołany przepis nie wymienia ani zaległych zobowiązań podatkowych, ani też nieuiszczonych składek na ZUS, należy przyjąć, że umorzenie długów obejmuje zarówno długi prywatne jak i publicznoprawne (w tym długi z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i podatki).
Idźmy jednak dalej …
Niezależnie od ww. przepisów prawa upadłościowego i naprawczego, również ustawy podatkowe i „ZUS-owskie” regulują, kiedy może dojść do umorzenia – odpowiednio – niezapłaconych podatków i składek.
Zgodnie z art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wydać decyzję o umorzeniu nieopłaconych składek w przypadku gdy są one „całkowicie nieściągalne”. Całkowita nieściągalność następuje m.in. wskutek zaprzestania prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować składki. Przepis ten nic nie mówi o tym, że przeprowadzenie postępowania upadłościowego powoduje stan całkowitej niewypłacalności. Stan ten zachodzi jedynie, gdy postępowanie upadłościowe umorzono z uwagi na brak majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania. Takie umorzenia nie zdarzają się w przypadku upadłości konsumenckiej.
Zgodnie z art. 24 ust. 5c. tej ustawy ogłoszenie upadłości przerywa bieg terminu przedawnienia. Po przerwaniu, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Brzmienie tego przepisu sugeruje, że upadłość nie ma wpływu na istnienie długów z tytułu składek, a zatem istnieją one po ogłoszeniu oraz zakończeniu upadłości.
Również ordynacja podatkowa przewiduje możliwość umorzenia zobowiązań w wypadku, gdy nie zostały one zaspokojone w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym (art. 67d. § 1 pkt 3) ordynacji podatkowej), ale mówi wyraźnie, że urząd skarbowy powinien wydać decyzję o umorzeniu tych zobowiązań, a nie że umorzenie następuje z urzędu. Przepisy dotyczące przedawnienia podatków w przypadku upadłości są bardzo podobne do przepisów dotyczących składek na ZUS (art. 70 ordynacji).
Spotkałem się w związku z tym z poglądem, iż w wyniku upadłości konsumenckiej nie może dojść do umorzenia, ponieważ przepisy ustawy podatkowej oraz „ZUS-owskiej” wprowadzają własne odrębne zasady ewentualnego umorzenia tych długów.
Mam jednak inne zdanie na ten temat. Omawiane przepisy nie zmieniają w mojej ocenie faktu, że zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Skarbowego, powstałe w toku prowadzonej wcześniej działalności gospodarczej, mogą zostać umorzone w ramach upadłości konsumenckiej. Dlaczego?
Przyczyn jest kilka.
Po pierwsze, jak już napisałem powyżej, art. 49121 ust. 1 prawa upadłościowego wymienia wszystkie rodzaje długów nie podlegających umorzeniu w ramach upadłości konsumenckiej. Nie ma w nim mowy o podatkach i składkach na ZUS.
Po drugie, upadłość konsumencka różni się od innych rodzajów upadłości. Podstawowym celem upadłości przedsiębiorcy jest spłata długów na rzecz wierzycieli. Natomiast przepisy mówią wyraźnie, że celem upadłości konsumenckiej jest przede wszystkim umożliwienie umorzenia ciążących na dłużniku zobowiązań.
O ile zatem inaczej wygląda sytuacja podatków i składek nie spłaconych w toku upadłości przedsiębiorców, to niemożność umarzania długów w toku upadłości konsumenckiej byłaby całkowicie sprzeczna z ideą i celem takiej upadłości.
Po trzecie wreszcie, w mojej ocenie przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej mają charakter nadrzędny w stosunku o uregulowań ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i ordynacji podatkowej (w prawie określa się takie przepisy mianem lex specialis).
Oznacza to, że w przypadku, gdyby istniały rozbieżności między przepisami dotyczącymi upadłości a tymi ustawami, stosuje się przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej.
Wojciech Piłat
