Anna Fill
Wzięci do niewoli żołnierze rosyjscy są przetrzymywani w Ukrainie w więzieniach. Jak są tam traktowani i co myślą o wojnie? Reporterowi DW udało się z nimi porozmawiać.
Areszt śledczy w Ukrainie. DW nie może podać dokładnej lokalizacji ze względów bezpieczeństwa. Drugie piętro budynku jest przeznaczone dla rosyjskich jeńców wojennych. Są odizolowani od innych więźniów, jak wyjaśnia strona ukraińska, „dla ich ochrony”.
Po złożeniu wniosku do Państwowej Służby Penitencjarnej Ukrainy, DW uzyskała możliwość rozmowy z rosyjskimi jeńcami wojennymi. Byliśmy pierwszymi przedstawicielami mediów, którzy uzyskali taką możliwość. Dotyczy to także zezwolenia na filmowanie w areszcie śledczym. Zostało udzielone pod warunkiem, że DW nie poda dokładnego miejsca pobytu jeńców ani nie będzie pokazywać ich twarzy.
Mogliśmy rozmawiać tylko z tymi jeńcami, którym nie postawiono zarzutów popełnienia zbrodni wojennych, i wobec których nie wszczęto innych postępowań karnych. Rozmowy z takimi osobami wymagają dodatkowej zgody prowadzącego dochodzenie albo prokuratora.
„Dopiero tutaj otworzyły mi się oczy”
W jednej z cel aresztu siedzi siedmiu mężczyzn w różnym wieku. Nie są zaskoczeni wizytą dziennikarzy. Mówią, że co tydzień zaglądają do nich przedstawiciele Organizacji Narodów Zjednoczonych lub Międzynarodowego Czerwonego Krzyża.
Podczas wywiadów dziennikarzom DW towarzyszyli funkcjonariusze ukraińskiej służby więziennej. Zaproponowali nam samodzielny wybór rozmówców. DW przeprowadziła wywiady z czterema jeńcami, którzy zgodzili się na rozmowę. Wszyscy byli zawodowymi żołnierzami i, jak twierdzili, nie mają nic do ukrycia.
– Szczerze mówiąc, zostaliśmy oszukani – mówi Roman z Wyborga w Rosji. – Na początku mówiono nam, że chodzi o sprawy humanitarne. Ale od razu rzucono mnie na front. - Roman opowiada, że został ranny podczas walk w rejonie Charkowa. Ukraińscy żołnierze zabrali go z pola bitwy i udzielili mu pomocy medycznej.
Inny jeniec, Artiom, podkreśla, że świadomie zdecydował się wziąć udział w „specjalnej operacji wojskowej” przeciwko Ukrainie. (Tak w Rosji oficjalnie określa się jej wojnę z Ukrainą – przyp. red.). Po znalezieniu ogłoszenia w Internecie pojechał do kontrolowanego przez prorosyjskich separatystów Doniecka, gdzie w ciągu paru dni nauczył się kierować czołgiem T-72. Następnie został wysłany w kierunku Zaporoża. Jego czołg został tam jednak zniszczony, a on sam dostał się do niewoli ukraińskiego pułku „Azow”. Artiom zapewnia, że dostał jedzenie i papierosy, i dodaje: - Nie widziałem tam żadnych faszystów.
Na pytanie, dlaczego pojechał do Ukrainy, odpowiada:
- W telewizji mówią, że podobno walczymy tam o dobrą sprawę, ale w rzeczywistości wcale tak nie jest. Dopiero tutaj otworzyły mi się oczy. - Armię rosyjską nazywa „grabieżcami i mordercami”.
Codzienne życie jeńców wojennych
Cela wziętych do niewoli żołnierzy rosyjskich jest urządzona starymi meblami, ciasna, ale czysta. Na wspólnym stole stoją plastikowe naczynia, każdy jeniec ma swoje. Łyżki i widelce są za to wykonane z metalu. Według strażników sztućce zwykłych więźniów ze względów bezpieczeństwa są, podobnie jak naczynia, zrobione z plastiku. Ale z jeńcami wojennymi jest łatwiej, nie są agresywni i tylko czekają na wymianę jeńców.
Obiad rozdaje Rosjanom ukraiński więzień pod nadzorem strażnika. Barszcz i kasza gryczana podawane są im przez otwór w drzwiach każdej celi. Na śniadanie była dziś kasza kukurydziana z mięsem, opowiadają. Zgodnie z menu wywieszonym na korytarzu aresztu, posiłki są podawane trzy razy dziennie. Ponadto jeńcy mogą codziennie wychodzić na spacer i kąpać się.
„Wynoście się stąd! Nie macie tu nic do roboty!”
W innej celi siedzi trzech młodych mężczyzn w wieku około 20 lat. Na stoliku obok ich łóżek leży stos książek. Jeńcy mówią, że lubią czytać kryminały i powieści. Jednym z nich jest Dmitrij. Jak twierdzi, nie wiedział, że 24 lutego z Biełgorodu w Rosji wyruszy do Ukrainy. – Nie powiedziano nam, dokąd jedziemy. Dopiero gdy znaleźliśmy się na terytorium Ukrainy i zobaczyliśmy ich znaki drogowe i flagi, zrozumieliśmy, gdzie jesteśmy – opowiada.
– Zapytałem dowódcę, co tu robimy, ale odpowiedział mi, tylko żebym nie zadawał zbędnych pytań – wspomina Dmitrij. Gdy 27 lutego jego czołg został ostrzelany pod Pryłukami w obwodzie czernihowskim, poddał się Ukraińcom.
Podczas rozmów z nim i dwoma innymi jeńcami obecni byli strażnik, psycholog z aresztu śledczego oraz inni więźniowie. Dziennikarze DW odnieśli wrażenie, że obecność funkcjonariuszy aresztu nie miała wpływu na treść wypowiedzi jeńców, ani na ich chęć mówienia o sobie i swoich przeżyciach. Strażnicy nie przysłuchiwali się rozmowom. Zachowywali dystans i nie wywierali żadnej presji na rozmówców gości z DW.
Z Olegiem z Karelii DW rozmawiała na osobności, w oddzielnym pomieszczeniu. Jak mówi, w marcu przedłużył kontrakt z rosyjskimi siłami zbrojnymi. – Uwierzyłem w wiadomości podawane w telewizji, że jedziemy z pomocą, że są tu nacjonaliści, którzy będą zabijać i torturować własnych obywateli – opowiada.
Ale po przybyciu do obwodu charkowskiego, nie zobaczył ani jednego nacjonalisty. – Gdy przyjechaliśmy do wiosek, ludzie mówili nam wprost: 'Wynoście się! Nie macie tu nic do roboty!’
Oleg opowiada, że gdy podpisał kontrakt, obiecano mu szkolenie, ale także to, że nie zostanie wysłany na pierwszą linię frontu. Jednak już po trzech dniach został odkomenderowany do akcji okrążenia Charkowa, miasta liczącego ponad milion mieszkańców. Jego oddział próbował wrócić do Rosji, ale dowództwo mu tego zabroniło. Wkrótce potem kontakt z dowództwem został zerwany, a jego oddział został wzięty do niewoli przez wojska ukraińskie.
Wiarygodność jeńców wojennych
Wszyscy jeńcy, z którymi DW udało się porozmawiać, zapewniają, że żałują udziału w inwazji na Ukrainę i że nie strzelaliby do spokojnych ludzi we wsiach i w miasteczkach. Ukraińscy śledczy także nie przedstawili do tej pory żadnych dowodów na popełnienie przez nich zbrodni wojennych. Jeńcy ponadto zostali poddani badaniu na wykrywaczu kłamstw.
Służba więzienna opowiedziała nam, że rosyjski żołnierz Wadim S., który także przebywał w tym areszcie, przyznał się do strzelania i zabicia cywila w rejonie miasta Sumy dopiero podczas badania na wariografie. 23 maja został skazany przez ukraiński sąd na karę dożywotniego więzienia. Był to pierwszy wyrok w procesie przeciwko rosyjskiemu jeńcowi wojennemu w Ukrainie.
Koszt utrzymania jeńca wojennego
W rozmowie z DW żaden z jeńców nie skarżył się na złe warunki w areszcie ani na niehumanitarne traktowanie. – Codziennie jesteśmy pytani, czy czegoś nam nie potrzeba. Jeśli to możliwe, otrzymujemy to, o co prosimy. Jedzenie jest odpowiednie – mówi Roman.
Według ukraińskiego Ministerstwa Sprawiedliwości na jednego jeńca wojennego potrzeba około 3000 hrywien (równowartość 95 euro) miesięcznie na jedzenie, odzież, artykuły higieniczne, a także wodę i elektryczność. Do tego dochodzą wydatki na sprzęt medyczny i leki, a także koszty osobowe.
Wiceminister sprawiedliwości Olena Wysocka powiedziała DW, że takie wydatki są uzasadnione, ponieważ warunki, w jakich są przetrzymywani jeńcy wojenni, muszą być zgodne z Konwencją Genewską. Ponadto żywi i zdrowi jeńcy rosyjscy są potrzebni do wymiany na Ukraińców wziętych do niewoli przez Rosjan.
Postępowanie z jeńcami w Ukrainie i Rosji
W wywiadzie udzielonym DW szefowa Misji Obserwacyjnej Praw Człowieka ONZ w Ukrainie Matilda Bogner stwierdziła, że warunki przetrzymywania rosyjskich jeńców wojennych są ogólnie zadowalające. Według niej obserwatorzy ONZ jednak otrzymali również informacje, że rosyjscy żołnierze po ich pojmaniu byli źle traktowani i torturowani.
– Istnieją ponadto wskazówki, że ukraińscy jeńcy wojenni w Rosji i na kontrolowanych przez Rosję obszarach Ukrainy są torturowani zaraz po wzięciu ich do niewoli – dodała Matilda Bogner: - Brakuje im jedzenia i artykułów higienicznych, a strażnicy postępują z nimi w brutalny sposób.
ONZ wzywa obie strony konfliktu do humanitarnego traktowania jeńców wojennych oraz do szybkiego i skutecznego wyjaśnienia wszystkich domniemanych przypadków ich torturowania i złego traktowania.
Nie ma żadnych oficjalnych informacji, ilu rosyjskich żołnierzy jest przetrzymywanych w Ukrainie. Ich liczba stale się zmienia dzięki regularnej wymianie jeńców. – Nadzieja umiera ostatnia – mówi 20-letni Dmitrij, który też ma nadzieję na wymianę. Po trzech miesiącach spędzonych w niewoli jedyne, czego pragnie, to wrócić do domu. I zapewnia, że już nigdy więcej nie chce służyć w wojsku.
REDAKCJA POLECA
