11 lutego 1945 roku zakończyła się konferencja jałtańska, która stała się symbolem zdrady zachodnich sojuszników wobec Polski. Przypieczętowała jej włączenie do sowieckiej strefy wpływów. W wyniku ustaleń Wielkiej Trójki – Stalina, Roosevelta i Churchilla – Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz ZSRR. Jej przyszłość została podporządkowana sowieckim interesom. Konferencja w Jałcie miała dalekosiężne konsekwencje dla powojennego ładu w Europie. Ustalony podział kontynentu na bloki polityczne przetrwał do końca zimnej wojny.
Konferencja w Jałcie, rok 1945. Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt i Józef Stalin w pałacowym patio w Liwadii. Fot. wikipedia
Wybór miejsca konferencji
Sam wybór miejsca konferencji pokazywał, że warunki dyktował Stalin. Amerykanie proponowali Kair lub inne neutralne miejsce, ale sowiecki przywódca odrzucił te propozycje. W efekcie Roosevelt i Churchill, mimo złego stanu zdrowia, musieli udać się na Krym, co ułatwiło Stalinowi narzucenie swoich warunków.
Cele uczestników konferencji
Konferencja w Jałcie zgromadziła najważniejszych przywódców koalicji antyhitlerowskiej. Stalin dążył do rozszerzenia sowieckich wpływów w Europie i stworzenia kontrolowanej strefy buforowej. Roosevelt liczył na współpracę ZSRR przy tworzeniu ONZ oraz wsparcie w wojnie z Japonią. Churchill próbował powstrzymać ekspansję komunizmu, ale jego możliwości były ograniczone.
Kluczowe ustalenia konferencji
Podział Niemiec
Ustalono podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, sowiecką i francuską. Niemcy miały zostać zdemilitaryzowane, partia nazistowska zdelegalizowana, a zbrodniarze wojenni postawieni przed sądem. Niemcy miały też zapłacić reparacje wojenne, których wysokość miała określić komisja w Moskwie.
Kwestia Polski
Decyzje dotyczące Polski były najbardziej kontrowersyjne. Granica wschodnia miała przebiegać wzdłuż linii Curzona, co oznaczało utratę Kresów Wschodnich na rzecz ZSRR. Polska miała otrzymać ziemie zachodnie i północne kosztem Niemiec, w tym Dolny Śląsk, Pomorze i Prusy Wschodnie. Powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, kontrolowany przez komunistów. Miał on przeprowadzić "wolne i nieskrępowane wybory", które w rzeczywistości zostały sfałszowane. Polska na blisko 50 lat znalazła się pod dominacją sowiecką.
Powojenny podział Europy
Konferencja w Jałcie przypieczętowała podział Europy na dwie strefy wpływów: zachodnią, gdzie dominowały demokracje liberalne, i wschodnią, podporządkowaną ZSRR. Stalin uzyskał w tajnych ustaleniach dodatkowe korzyści, m.in. uznanie kontroli nad Mongolią, Kurylami i Południowym Sachalinem. Ustalono również, że ZSRR przystąpi do wojny z Japonią w ciągu dwóch-trzech miesięcy po zakończeniu działań w Europie.
Reakcje i skutki konferencji
Decyzje jałtańskie wywołały protesty w Polsce i wśród Polaków na emigracji. Rząd RP na uchodźstwie potępił ustalenia konferencji, uznając je za nowy rozbiór Polski. Mimo oficjalnych deklaracji o wolności i demokracji Polska została podporządkowana ZSRR, a jej suwerenność faktycznie zniesiona.
Wielu historyków uważa, że konferencja jałtańska była momentem, w którym Zachód de facto oddał Europę Środkowo-Wschodnią Stalinowi. Prof. Andrzej Garlicki pisał, że Churchill dostrzegał zagrożenia, ale nie miał środków, by im zapobiec. Prof. Zbigniew Brzeziński zauważał, że już w Teheranie w 1943 roku alianci zgodzili się na ustępstwa wobec Stalina, a Jałta jedynie przypieczętowała ten proces.
Ciekawostki
Roosevelt podczas konferencji był już poważnie chory i zmarł zaledwie dwa miesiące później. Wielu historyków uważa, że jego pogarszający się stan zdrowia wpłynął na ustępstwa wobec ZSRR. Stalin zapewnił aliantów, że w Polsce odbędą się wolne wybory, ale już w marcu 1945 roku NKWD zaczęło prześladować opozycję.
W czasie konferencji Stalin obiecał, że nie będzie forsował ideologii komunistycznej w Europie Zachodniej. Po wojnie jednak narzucił swoją dominację w wielu krajach regionu, co zapoczątkowało zimną wojnę. Zachód zdawał sobie sprawę, że Stalin nie dotrzyma obietnic, ale brak alternatywy i obawa przed kolejnym konfliktem skłoniły Roosevelta i Churchilla do zaakceptowania jego warunków.
Podczas konferencji w Jałcie Churchill i Roosevelt zostali zakwaterowani w pałacu Liwadii, który wcześniej należał do cara Mikołaja II. Stalin natomiast zatrzymał się w pałacu w Ałupce, nieopodal Jałty, aby mieć pewność, że nie znajdzie się pod nadzorem brytyjskich i amerykańskich służb wywiadowczych.
Jednym z ciekawszych epizodów konferencji było narzekanie Churchilla na jakość jedzenia serwowanego przez gospodarzy. Podobno zamówił on nawet dostawę brytyjskich konserw mięsnych, które uznał za bezpieczniejszą alternatywę dla serwowanych dań.
Roosevelt, który chciał budować dobre relacje ze Stalinem, wprowadził nieformalny zakaz używania wobec niego tytułu "dyktator". Wielokrotnie instruował amerykańskich dyplomatów, by nie prowokowali Stalina niepotrzebnymi uwagami na temat jego metod rządzenia.
Konferencja jałtańska miała ogromny wpływ na losy Europy i świata. Dla Polski oznaczała utratę suwerenności i wejście w orbitę ZSRR na kolejne dekady. Stalin osiągnął wszystko, czego chciał, a ustalenia z Jałty ugruntowały podział kontynentu, który przetrwał do upadku komunizmu.
DF, thefad.pl / Źródło: Zbigniew Brzeziński – „Wielka Szachownica”, Andrzej Garlicki – „Historia 1945-1989”, Norman Davies – „Europa walczy 1939-1945”, Winston Churchill – „Druga wojna światowa”, Geoffrey Roberts – „Stalin’s Wars: From World War to Cold War, 1939-1953”
